Od kilku lat stosuje się w terapii wybranych schorzeń ortopedycznych falę uderzeniową ESWT (Extracorporeal Shock Wave Therapy). Działanie fali uderzeniowej polega na przeniesieniu energii pochodzącej z fali akustycznej w bolące miejsca w układzie mięśniowo-szkieletowym oraz ścięgnach ze stanami podostrymi i przewlekłymi.
Dzięki dostarczonej energii następują procesy leczenia oraz regeneracji ścięgien i tkanki miękkiej. Wielką zaletą tej metody jest trwałość rezultatów, brak efektów ubocznych oraz możliwość jej stosowania w kombinacji z tradycyjnymi metodami fizjo- i fizykoterapii.
Jest to metoda pozbawiona ryzyka wystąpienia komplikacji i efektów ubocznych, stosowana w terapii przewlekłych i degeneracyjnych schorzeń aparatu ruchu. Szczególnie zalecana jest ona u pacjentów, u których zawiodły wszystkie wcześniej stosowane formy fizjoterapii, a schorzenia mają charakter chroniczny. Stosowanie tej terapii jest nieinwazyjne i niejednokrotnie zapobiega konieczności przeprowadzania zabiegów operacyjnych. Dla uzyskania wymiernych efektów zalecane jest przeprowadzenie 4-6 zabiegów w odstępach 5-7 dni (w zależności od schorzenia). Czas trwania jednego zabiegu nie powinien przekraczać 10 minut.
W wyniku zabiegu z zastosowaniem fali uderzeniowej ESWT, można uzyskać efekt analgetyczny (obniżenie bólu), dzięki zmniejszeniu napięcia mięśni, zahamowaniu skurczów i przekrwienia bolesnej okolicy. Fala uderzeniowa wpływa na odżywienie napiętych mięśni oraz ich więzadeł. Następuje również osłabienie patologicznych oddziaływań pomiędzy białkami mięśniowymi i miozynami, odpowiedzialnych za zrosty i zbliznowacenie uszkodzonej tkanki.
Fala uderzeniowa powoduje również zwiększone rozproszenie substancji p. Aktywność substancji p (mediatora bólu oraz czynnika wzrostu) prowadzi do stymulacji dośrodkowych włókien nocyceptywnych, zwiększa rozwój obrzęku oraz wydzielanie histaminy. Rozproszenie substancji p redukuje ból w danym obszarze oraz zmniejsza ryzyko zwiększania obrzęku.
W wyniku zastosowania fali uderzeniowej następuje zwiększona produkcja kolagenu. Produkcja wystarczającej ilości kolagenu jest koniecznym warunkiem wstępnym w procesie odbudowy uszkodzonych tkanek mięśniowo-szkieletowych oraz struktur więzadłowych. Technologia SWT stymuluje produkcję kolagenu w głębiej położonych tkankach. Zwiększony metabolizm oraz mikrokrążenie przyspiesza usuwanie metabolitów nocyceptywnych, zwiększa utlenowanie oraz poprawia zaopatrzenie uszkodzonej tkanki w źródła energii. Wspomaga usuwanie histaminy, kwasu mlekowego oraz innych drażniących substancji – w większości o odczynie kwaśnym.
Fala uderzeniowa wpływa na poprawę mobilności tkanki, która w wyniku urazu, unieruchomienia, a następnie przewlekłego procesu degeneracyjnego uległa przykurczeniu lub zwapnieniu. Fala uderzeniowa rozpuszcza zwapniałe fibroblasty oraz rozpoczyna biochemiczny proces odwapniania pierwotnych zwapnień oraz wtórnych symptomów choroby zwyrodnieniowej stawów.
Najczęściej zabieg z zastosowaniem fali uderzeniowej ESWT stosuje się w entezopatiach. Entezopatie zaliczane są do zespołów przeciążeniowych układu ruchu. U podłoża entezopatii leżą zmiany zwyrodnieniowe występujące w ścięgnach, którym może towarzyszyć stan zapalny. Etiopatogeneza entezopatii nie jest do końca poznana, ale uważa się, że zmiany zwyrodnieniowe w ścięgnach powstają na skutek sumowania się drobnych urazów, które uszkadzają strukturę ścięgien i utrudniają ich prawidłową odbudowę. W obrazie histopatologicznym ścięgna widoczne są: przerost naczyniowy, gęsta populacja aktywnych fibroblastów oraz zdezorganizowanie kolagenu. Zmiany te tworzą tzw. przerost naczyniowo-fibroblastyczny, który prowadzi do zwężenia światła naczyń krwionośnych lub ich całkowitej niedrożności, co uniemożliwia prawidłowe gojenie się uszkodzeń. Do procesu zwyrodnieniowego mogą przyczynić się także choroby naczyniowe ograniczające dopływ krwi w okolice przyczepów ścięgien oraz przeciążenia mechaniczne mięśni. Powtarzające się mikrourazy i przeciążenie ścięgien prowadzą do wytworzenia się przewlekłych stanów zapalnych. W wyniku długotrwałego wydzielania cytokin prozapalnych (TNF-α, IL-1α), neuropeptydów (zwłaszcza substancji P) i proteaz dochodzi do uszkodzenia włókien kolagenowych ścięgien.
Najczęstsze entezopatie dotyczą:
- rozcięgna podeszwowego (ostroga piętowa)
- ścięgien mięśni stożka rotatora – mięśnia nadgrzebieniowego, podgrzebieniowego, podłopatkowego i obłego mniejszego; mogą rozwinąć „bark zamrożony” lub „zespół ciasnoty barku”
– ścięgien mięśni prostowników i zginaczy nadgarstka i palców: łokieć tenisisty i golfisty
– więzadła rzepki – kolano skoczka
– ścięgna Achillesa
- ścięgna mięśnia pośladkowego średniego, gruszkowatego i grupy kulszowo-goleniowej
Terapię falą uderzeniową wykorzystuje się również w leczeniu trudno gojących się złamań. Pozaustrojowa fala uderzeniowa powoduje lokalne podrażnienie części lub całości zewnętrznej powierzchni kości oraz fragmentację pobudzającą osteogenezę. Terapia przyczynia się do lepszego zaopatrzenia miejsca złamania w krew, wpływając na szybszą regenerację. Zabiegi zwiększają gęstość struktury kości, jej wytrzymałość oraz prędkość regeneracji części zbitej i gąbczastej.
Zabieg z zastosowaniem fali uderzeniowej z dobrym efektem zastosujemy także w chorobie zwyrodnieniowej stawów, leczeniu stawów rzekomych wytworzonych po uprzednio wykonanej osteotomii (pojedynczy zabieg, aplikacja w szczelinę złamania), po złamaniach przynasadowych kości piszczelowych i kości udowych, bólach nadgarstka, dolnego odcinka kręgosłupa, zespołu mięśnia czworobocznego, pasma biodrowo-piszczelowego, bólach pachwinowych, zespole trzaskającego biodra, zespole mięśnia piszczelowego przedniego.
Pozaustrojową falę uderzeniową można stosować w skręceniach stawów, m.in. stawu skokowego, czy naderwaniu/naciągnięciu mięśni, po zejściu fazy ostrej (krwiak). Aplikując głowicę, opracowuje się miejsce uszkodzenia i rozszerza terapię o sąsiednie tkanki. Terapię wykonuje się raz w tygodniu, liczba zabiegów: 5–6. Pomiędzy zabiegami ESWT można stosować naprzemienną krioterapię, pole magnetyczne i mobilizację w celu przywrócenia zakresu ruchu.
Szerokie zastosowanie fali uderzeniowej, wspomagająco przy terapii manualnej, ćwiczeniach czy mobilizacji, ma miejsce w leczeniu tzw. „Trigger Points” (punkty spustowe, punkty największej bolesności w mięśniu). Uzyskując obniżenie napięcia nadmiernie napiętej tkanki, pacjent będzie mógł kontynuować terapię manualną bez bólu i szybciej przejdzie do aktywnej fazy rehabilitacji (ćwiczeń).
Zastosowanie terapii falą uderzeniową zwiększa także skuteczność leczenia dysfunkcji w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego. Terapia falą uderzeniową jest coraz częściej stosowaną przez fizjoterapeutów stomatologicznych metodą leczenia bólu mięśnia żwacza, spowodowanego zwiększonym napięciem mięśniowym związanym ze schorzeniami stawu skroniowo-żuchwowego. Dzięki impulsom fali uderzeniowej dochodzi do zmniejszenia napięcia mięśniowego, co prowadzi do szybkiej i długotrwałej eliminacji bólu. Impulsy fali uderzeniowej rozluźniają również torebkę stawową stawu TMJ, której obkurczenie wpływa na ograniczenie zakresu ruchu.
Coraz częściej zabieg falą uderzeniową stosowany jest u pacjentów cierpiących na migreny i tzw. napięciowe bóle głowy. Opracowanie specjalną końcówką akupunkturowych punktów spustowych normalizuje napięcie mięśni twarzy, kresy podpotylicznej i wzdłuż odcinka szyjnego kręgosłupa.
Zabieg falą uderzeniowa jest bardzo bezpieczny i nieinwazyjny. Istnieją jednak przeciwwskazania do tej metody leczenia. Najważniejsze to:
- Ciąża
- Choroba nowotworowa w miejscu stosowania zabiegu
- Zaburzenia krzepliwości krwi lub stosowanie leków przeciwkrzepliwych
- Rozrusznik serca
- Ostre stany zapalne – nie należy stosować terapii w tym miejscu
- Chrząstka wzrostowa u dzieci
Przeprowadzono wiele badań klinicznych, które potwierdziły skuteczność fali uderzeniowej i bezpieczeństwo stosowania tej metody. Ponieważ jest to zabieg tak skuteczny i nieinwazyjny, jest szeroko stosowany w leczeniu różnych schorzeń narządu ruchu. Większość pacjentów już po pierwszym zabiegu odczuwa zmniejszenie dolegliwości bólowych i poprawę sprawności fizycznej. Znaczna poprawa lub nawet ustąpienie dolegliwości występuje u 80% leczonych już po 3-4 zabiegach. Zwykle więc wykonuje się serię 4-6 zabiegów. Prawidłowo wykonany zabieg jest bardzo bezpieczny i nie powoduje istotnych skutków ubocznych. . Bardzo rzadko zdarza się, że dolegliwości bóle powiększą się nieznacznie po początkowych zabiegach. Należy zastosować wówczas leki przeciwbólowe, okłady z lodu i wykonywać dalsze zabiegi zgodnie z ustalonym cyklem. Zwykle problem ten ustępuje po 2-3 dniach. Takie problemy pojawiają się także przy stosowaniu innych metod fizykoterapii.
W miejscu wykonania zabiegu może pojawiać się zaczerwienienie. Niekiedy, po zabiegach fala uderzeniową w okolicy szyi, pojawiają się bóle głowy i szumy uszne.
Skuteczność leczenia przeciwbólowego wyróżnia fale uderzeniową spośród innych metod stosowanych w rehabilitacji. Należy pamiętać, że skuteczność zależy również od rodzaju schorzenia i ilości zabiegów – bywa, że trzeba zastosować dłuższe leczenie. Przeciętna długość leczenia to jednak 4-6 zabiegów. Niestety istnieją również takie choroby przewlekłe, gdzie terapia może tylko zmniejszyć objawy. Wynika to z przebiegu choroby przewlekłej – choroba postępuje. W tych przypadkach jednak można zdecydowanie zmniejszyć dolegliwości bólowe. Jednak zdecydowana większość pacjentów jest zadowolona z efektów terapii falą uderzeniową.
Bibliografia:
1. Korchazhkina NB, Mikhaĭlova AA, Petrova MS, Shchukin AI, Ruzova TK, Danilova DP. Extracorporeal shock wave therapy in athletes with degenerative and dystrophic disorders of locomotory system. Med Tr Prom Ekol. 2013
2. Skorupska E., Samborski W.: Najnowszy przegląd wiedzy dotyczący patomechanizmu łokcia tenisisty. „Chir Narz Ruchu”, 2011
3. Pilecka K., Hagner W.: Łokieć tenisisty: przyczyny, diagnostyka, sposoby leczenia, profilaktyka. „Kwart Ortop”, 2010
4. Berankova B. Zastosowanie terapii falami uderzeniowymi w leczeniu zapalenia nadkłykcia bocznego kości ramiennej.
5. Rompe J.D., Rosendahl T., Schollner C., Theis Ch. High-energy extracorporeal shock wave treatment of nonunions.
6. Taradaj J., Sieroń A., Jarzębski M. Fizykoterapia w praktyce.
